EĞİTİCİ BİLGİ

Edebiyat

EDEBİYAT

Söz sanatları
1- Teşbih (Benzetme)
Özellikleri yönüyle zayıf olan varlığın kuvvetli varlığa benzetilmesi sanatıdır.

2- İstiare ( Eğretileme )
Yalnızca benzeyen ya da benzetilenle kurulan benzetmedir.

3. Mecaz – ı Mürsel
Bir sözün benzetme özelliği olmaksızın başka bir söz yerine kullanılmasıdır.
Örnek : Sobayı yak. ( sobanın içindekileri ) Tencere yandı. ( Tencerenin içi yandı )
Ayağını çıkarda içeri gir. ( ayakkabını çıkar ) Burnu akıyor. ( Burnunun içindeki salgı )

4. Kinaye
Bir sözü hem gerçek hem mecaz anlamı ile kullanma sanatıdır.
Örnek : Şu karşıma göğüs geren è Taştan bağır ( gerçek )
Taş bağırlı dağlar mısın. è Taş bağırlı olmak ( mecaz )

5. Teşhis ( Kişileştirme )
Fabl’ larda görülür. Her teşhiste kapalı istiare vardır.
Örnek : Yüce dağlar bir birine göz eder.
Rüzgar ile mektuplaşır naz eder. İki sevgili anlamında.

6. Mübalağa ( Abartma )
Edebiyatta bu bir abartma sanatıdır.
Örnek : Ağzı kulaklarına vardı. Gömelim seni tarihe desem sığmazsın.

7. Tezat ( Karşıtlık )
Bir varlığın ya da bir olayın birbirine zıt karşıt durumlarının bir arada verilmesi sanatıdır.
Örnek : Ne efsunkar imişsin ah, ey didar – ı hürriyet
Esir – i aşkın olduk gerçi kurtulduk esaretten.

8. Cinas
Sesleri aynı anlamları farklı sözcüklerle yaratılan söz sanatıdır.
Örnek : Kader böyle çalınmış yazıma. Her nefeste eyledik yüz bin günah.
Yazım kışa uymaz kışım yazıma. Bir güne etmedik bir gün ah.

9. Tenasüb
Anlamca birbirine yakın sözcüklerin bir arada kullanılması sanatıdır.
Örnek : Bülbül aşıkmış gül, gül naz eyler bülbüle.

10. Tekrir ( Yineleme )
Bir şiirde ahenk yaratmak amacıyla anlamın üzerine yüklendiği sözcüğü tekrar etme.
Örnek : Hayata sıfırdan başladı.
Daha sıfır, daha sıfır…
Şimdi çok sıfırlı bir hesabın sahibi.
Ama hali sıfır.

11. Telmih ( Hatırlatma )
Herkesçe bilinen bir olayı hatırlatma sanatıdır.
Örnek : Gökyüzünde İsa ile,
Tur dağında Musa ile,
Elindeki asa ile,
Çağırayım Mevla’m seni.

12. Tevrive
Birden fazla sözcük anlamı olan bir sözcüğün bir dizede en az iki sözlük anlamını ifade edebilecek şekilde kullanılması sanatıdır.
Örnek : Sert oldu hava çıkma koyundan kuzucuğum è Ziya Paşa
Ulusun korkma nasıl böyle bir imanı boğar
Medeniyet dediğin tek dişi kalmış canavar.
Örnek : Gül renkli yüzün benli de benli
Göğsün niye bensiz.

13. Tecaül – i Arif ( Bilmezden Gelmek )
Örnek : Zinhar eline ayine vermen ol kafirin
Zira suretin görüp büt – perest olur. Orhan Veli
Örnek : Sular mı yandı neden tunca benziyor mermer è Ahmet Haşim è Merdiven.

14.Hüsnü Talil ( Güzel Sebep )
Bu olayı gerçek oluş sebebinin dışındaki bir sebebe bağlama sanatıdır.
Örnek : İşim gücüm budur benim
Gökyüzünü ben boyarım her sabah Orhan Veli
Uyanır bakarsınız ki mavi
Örnek : Güzel şeyler düşünelim diye
Yemyeşil oluvermiş ağaçlar
Saksımda ruhumun bütün yası var
Derdimden soluyor açan gonca.

15. Alli Terasyon

Aynı sesi taşıyan sözcükler kullanılarak yapılan bir ahenk sanatıdır.
Örnek : Derdimi derin dereye döksem,
Dere düz olur gider.
Sev seni seveni
Yar ile yatan ise
Sevme seni sevmeyeni
Mısır’ a sultan ise.

16. Seci ( İç Uyak )
Örnek : Ey gözlerin nuru, ey gönüllerin sururu, başımızın tacı ehl-i dilin miracı; gönül hanesinin ziyası, dil hastasının şifası…. Sinan Paşa

17. Tariz ( İğneleme )
Söylenilen sözün tam tersini kast etme sanatıdır.
Örnek : Bir nasihatim var zaman uygun.
Tut sözünü, yattıkça yat uyanma.

18. Terdit
Sözü beklenmedik bir sona bağlama sanatıdır.
Örnek : Bu gönül gönül otların yanı başında,
Ağacın gölgesine değdi değecek.
Tam şeftalinin kokusu başlarken,
Öpüşmeye kıl kadar bitişik,
Bu zulüm, bu haksızlık, bu işkence… Melih Cevdet ANDAY

EDEBİ BİLGİLER
ŞİİR ( NAZIM )
Vezin ( Ölçü )
Şiirde mısraların hece sayısına veya hecelerin ses değerine göre uyum içerisinde olmasıdır.
a. Aruz Ölçüsü : Mısraların ses bakımından eşit olması asıl kabul edilir.
b. Hece Ölçüsü : Mısralardaki hece sayısının eşitliğine dayanır.
c. Serbest Ölçü : Şiirde mısraların sıralanışı bir kurala bağlı değildir.

Kafiye ( Uyak )
Mısra sonlarındaki ses benzerliklerine kafiye denir.
a. Yarım Uyak : Tek ses benzerliğine dayanan kafiyeye denir.
b. Tam Uyak : İki ses benzerliğine dayanan kafiyeye denir.
c. Zengin Uyak : Üç veya daha fazla ses benzerliğine dayanan kafiyeye denir.
d. Tunç Uyak : ………… Çınla ………….. Saçınla. è Hem Zengin hem Tunç Uyak.
e. Cinaslı Uyak : Cinasla yapılan kafiyeye denir.

Kafiye Örgüsü
1- Düz Uyak
a a
a a
b a
b a

2- Çapraz Uyak
a
b
a
b

3- Savmal ( Savma ) Uyak
a
b
b
a

Redif : Mısra sonlarındaki yazılışları, anlamları ve görevleri aynı olan seslerin tekrarına denir.
İmale : Kısa hecelerin uzun okunmasına denir.
Zihaf : Uzun hecelerin kısa okunmasına denir.

ŞİİR ( NAZIM ) TÜRLERİ

a. Lirik Şiir
Duygulu, coşkulu, etkileyici, heyecan unsuru taşıyan, şairin iç dünyasını yansıtan söyleyiş olgunluğuyla bütünleşmiş şiirlerdir.
Divan Edb. : Fuzuli – Baki – Nedim
Halk Edb. : Yunus Emre – Karacaoğlan
Y. Türk Edb. : Yahya Kemal – Ahmet Haşim.

b. Pastoral Şiir
Doğa ve kır manzaraları, kırsal kesim insanının ve çobanların yaşamını konu alır.
Y. Türk Edb. : Faruk Nafiz Çamubel – Kemalettin Kamu – Çoban Çeşmesi – Bingöl Çobanlarına.

c. Didaktik Şiir
Eğitici, öğretici, aydınlatıcı, yol gösterici öğelerin ön plana çıktığı şiirlerdir.
Y. Türk Edb. : Tevfik Fikret ve Mehmet Akif’ in manzum hikayeleri.

d. Satirik Şiir
Eleştiri, yergi ve alay öğelerinin ön plana çıktığı şiirlerdir.
Not :
Divan Edb. : Hicivler
Halk Edb. : Taşlamalar aynı doğrultudadır
Divan Edb. : Şeyhi – Bağdatlı Ruhi – Nef-i
Y. Türk Edb. : Ziya Paşa – Şair Eşref

e. Epik ( Epope ) Şiir
Savaş, dövüş konularını yiğitlik ve kahramanlığı ön plana çıkarıp işleyen şiirlerdir.

f. Dramatik Şiir
Manzum tiyatroya dramatik şiir denir.

1. Trajedya
2. Komedya

- Konularını mitoloji veya tarihten alır.
- Kahramanları Tanrılar – Tanrıçalar – Aristokratlar.
- Kullanılan dil seçkin ve soyludur.
- Koro ve solo var. Koro : Halkın sesidir.
- Trajedya kahramanı kaderine ve alın yazısına yeniktir.
- Manzum olarak 5 perde halinde yazılır. Öldürme
yaralama sahnede olmaz. İçeriye haberi gelir.
olay, zaman denilen üç birlik kuralına uyulur.

DESTANLAR
1- Doğal Destanlar

Türk Destanları

a. Şu Destanı : Saka Türklerinin destanıdır. Çin kaynakları.
b. Al Er Tonga Destanı : Kaçkarlı Mahmut. İran Kaynakları.
c. Oğuz Kağan Destanı : Hun Türklerinin destanı.
d. Ergenekon – Bozkurt : Göktürk destanları.
e. Türeyiş Destanı – Göç Destanı : Uygur destanları. ( Arap ve İran Kaynakları )

Dünya Destanları

a. İlyada ve Odisse : Eski Yunan ( Homeros )
b. Şehname : İran ( Firdevsi )
c. Kalevela : Fin ( Lönrot )
d. İgor : Rus
e. Mahobarata – Ramayona : Hint
f. Manas : Kırgız
g. Elcid : İspanyol
h. Rolan Türküsü : Fransız

2- Yapma Destanlar

Türk Yapma Destanları
a. Üç Şehitler Destanı : Fazıl Hüsnü Dağlarca
b. Kurtuluş Savaşı Destanı : Nazım Hikmet

Dünya Yapma Destanları
a. Kurtarılmış Kudüs : Tasso – İtalyan
b. Çılgın Orlando : Ariosto – İtalyan
c. Kaybolmuş Cennet : Milton – İngiliz
d. Hernani : Victor – Hügo – Alman

NAZIM ŞEKİLLERİ

Divan Edebiyatı Nazım Şekilleri

a. Nazım Birimi Beyit Olan Nazım Şekilleri

1- Gazel : Beyit sayısı 5 ile 15 arasında değişir. Kafiye düzeni aa – xa – xa – xa … dır. Gazelin ilk beytine MATLA son beytine MAKTA en güzel beytine BEYTÜ-L GAZEL denir. Konu bütünlüğü yoktur. Her beyitte ayrı bir konu vardır. Konu olarak aşk, şarap ve güzellik işlenir. FUZULİ – BAKİ – NEDİM – TAŞLICALI YAHYA.

2- Kaside : 33 ile 99 beyit arasında değişir. Kafiye düzeni aa – xa – xa – xa … dır. Kasideler genelde övgü şiirleridir. Dini konular ve övgü işlenir. TEVHİD : Allah’ ın birliği ile ilgili şiirler. MÜNACAAT : Allah’ a yalvarı yakarış şiirleridir. NAAT : Hz. Muhammed’ in büyüklüğü ile ilgili şiirlerdir. MEDHİYE : Devrin ileri gelenleri övülür. NEF-İ …

3- Mesnevi : Konu olarak klasik halk hikayeleri ve destani konuların işlendiği her beyiti kendi arasında uyaklı nazım birimidir. aa – bb – cc – dd … dir. Beyit sayıları 25.000 e bile ulaşabilir. Konusu genelde aşktır. FUZULİ – ŞEYHİ – NABİ – ŞEYH GALİP ( Leyla ile Mecnun – Hüsrev ile Şirin … )

4- Müstezat : Müstezat artık mısra anlamına gelir. Gazel gibidir. Aynı bile denilebilir. Kafiye düzeni ax – bx – cx – dx … dir.

5- Kıt’a : Genellikle iki beyitten oluşan şiirlerdir. Beyit sayısı bazen daha fazla olabilir. Kafiye düzeni genelde olduğu gibi aa – xa – xa – xa … dır. Kıt’a larda nükte, yergi ve fikir konuları işlenir.

b. Nazım Birimi Dörtlük Olan Nazım Şekilleri

1- Rübia : Dört mısradan oluşan ve kendine özgü kuralları olan Rübia’ nın kafiye düzeni aaxa düzenindedir. Bu türde az sözle çok söz söylemek sanattır. Ömer Hayam

2- Tuyuğ : Divan Edebiyatı’ na Türklerin kazandırdığı 4 mısradan oluşan bir nazım biçimidir. Kafiye düzeni aaxa dır. Halk Edebiyatı mani’ nin Divan Edebiyatı karşılığıdır. KADI BUHRANEDDİN – NESİMİ – ALİ ŞİR

3- Murabba : Felsefe ve aşk konularını inceleyen bir nazım biçimidir. Kafiye düzeni aaaa – bbba – ccca dır.

4- Şarkı : Şarkılar bestelenmek için yapıldığından fazla uzun değildir. Divan Edebiyatı’ na Türklerin kazandırdığı nazım şekillerindendir. Değişmez konusu aşktır. NEDİM – YAHYA KEMAL

5- Musammat :

6- Terkib-i Bent : ZİYA PAŞA – BAĞDATLI RUHİ – BAKİ

7- Terci-i Bent : ZİYA PAŞA

HALK EDEBİYATI NAZIM ŞEKİLLERİ

a. Anonim Halk Edebiyatı

1- Mani : 7’ li hece ölçüsü ile söylenen, tek dörtlükten oluşan şiirlerdir. aaxa

2- Ninni : 7’ li 8 veya 9’ lu hece ölçüsü. aaaa

3- Ağıt : Bir kişinin ölümünden duyulan acı. abab – cccb – dddb – eeeb …

4- Türkü : Türküler 8 veya 11’ li hece ölçüsü. Aşk, tabiat, sevgi ve güzellik konuları işlenir.

b. Aşık Edebiyatı Nazım Şekilleri

1- Koşma : Dörtlük sayısı 3 veya 5 tir. 11 li hece ölçüsü kullanılır. abab – cccb – dddb … Konu olarak aşk, tabiat, sevgi ve güzellik işlenir. GÜZELLEME – KOÇAKLAMA – TAŞLAMA – AĞIT

2- Semai : 8 li hece ölçüsü kullanılır. 3 veya 5-6 dörtlükten oluşur. Güzellik, aşk, tabiat konuları işlenir.

3- Varsağı : 8 li hece ölçüsü ile söylenir. Semai ile benzerlik gösterir. Varsağı nın Semai den farkı Varsağı da erkekçe yiğitçe bir söyleyiş vardır. Bre – hey gibi ünlemler kullanılır.

4- Destan : Dörtlük sayısı sınırlı değildir. Hece ölçüsü 11 li kalıbıdır. Son dörtlükte şairin mahrası bulunur. Konu olarak savaş, kahramanlık, kavga, isyan, yangın gibi konular, ayrıca dalkavukluk, parasızlık ve gülünç olaylar işlenir.

c. Tekke ve Tasavvuf Edebiyatı Nazım Şekilleri

1- İlahi : Konusu din ve çeşitli insanlardır. Allah’ a yalvarma ve onu övme vardır. 7 li 8 li 11 li hece ölçüleri ile yazılır. İlahiler 3 ile 7 dörtlükten meydana gelir. YUNUS EMRE

2- Nefes : Bektaşi tarikatına ait tekke şairlerinin kendi tarikatlarının düşüncelerini yaymak için söyledikleri şiirlerdir.

3- Deme : Alevi ve Kızılbaş şairlerin kendi düşüncelerini dile getirdikleri bestelenen bir nazım biçimidir. 8 li hece ölçüsü kullanılır. 3 veya 5 dörtlükten oluşur.

4- Devriye : Vesin, şekil ve kafiye bakımından ilahiye benzer. Devriye de insanın Allah’ tan gelip yine Allah’ a gideceği konusu işlenir.

5- Nutuk : Şekil yönüyle koçma ya benzer. Tarikata yeni girenlere mürşitlerin bilgi vermek için söyledikleri şiirlerdir.

6- Sathiye : Nefesin bir türüdür. Tanrı ile konuşur ve şakalaşırcasına yazılan şiirlerdir.

d. Batı Edebiyatı’ dan Alınan Nazım Şekilleri

1- Sone : Edebiyatımıza Servet-i Finun devrinde Fransızlar dan girdi. Toplam olarak 14 mısradır. Kafiye düzeni abab – abba – ccd – ede dir.

2- Terza – Rima : Bir başka batı edebiyatı nazım biçimidir. Kafiye düzeni aba – bcb – cdc – d şeklindedir.

TÜRK EDEBİYATININ DÖNEMLERİ

I. İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI

a. Sözlü Edebiyat
Kan, kaman, baskı, ozan adları verilen kişilerle yönettikleri törenlerde söyledikleri SAV ( atasözü ) SAGU ( ağıt ) KOŞUK lardır. Sözlü gelenek söz, müzik ve genellikle oyun üçlüsünü içinde taşır. Bu dönemde hece ölçüsü ve yarım uyak kullanılmıştır. Konuları bakımından insan sevgisi, doğa sevgisi, aşk… Destan : Kağan ve başına gelenler. Kahramanlıktan

b. Yazılı Edebiyat

8 yy. da Göktürk yazıtlarında görülür. Bu yazıtlar Bilge Kağan, Tonyukuk ve Kültigin adına dikilmiştir. En önemli özelliği 1000 kadar sözcükle içten, doğal ve akıcı bir anlatım sağlanmıştır. Bu yazıt ulusa seslenir.

II. İSLAMİ DÖNEM TÜRK EDEBİYATI

İlk Eserler

1- Kutadgu Bilig : Yusuf Has Hacip tarafından 1070 yılında yazılmıştır. Eserin adı “ Mutluluk Veren Kitap “ anlamına gelir. Alegorik ve didaktik bir eserdir. Konusu ahlak, dilin önemi, devlet idaresi gibi konulardır. Türk Edebiyatı nın ilk siyaset namesidir. 6600 beyittir. 173 dörtlüktür.

2- Divan-ı Lügatit – Türk : Türk dilinin divanı anlamındadır. 1072 de Kaşkarlı Mahmut tarafından Araplara Türkçe’yi öğretmek amacıyla yazılmıştır. Ansiklopedik bir değer taşır. Eserin sonunda o devirdeki Türk boylarının yerleşim alanlarını gösteren bir harita vardır.

3- Atabet-ül Hakayık : “ Hakikatlerin Eşiği “ anlamına gelir. XII. Yüzyılda mesnevi tarzında aruz vezniyle Edip Ahmet Yüknevi tarafından yazılmıştır. Didaktik bir eserdir. Cömertlik, ilim ve doğruluk gibi konuları işler. Bir ahlak ve öğüt kitabi niteliğindedir.

4- Divan-ı Hikmet : XII. Yüzyılda Ahmet Yesevi tarafından yazılmıştır. “ Hikmet “ Ahmet Yesevi’ nin şiirine verdiği isimdir. Eser sade bir halk Türkçe’si ile yazılmıştır. Hece ölçüsü ve dörtlüklerle yazılmıştır. Ahmet Yesevi ilk tasavvuf şairidir. 63 yaşından sonra kendisine bir mezar yaptırmış kalan ömrünü orada tamamlamıştır. Eserde Allah aşkı, ibadet, cennet vb. konular işlenir.

5- Muhakemet-ül Lügateyn : İlk sözlüğün karşılaştırılmasıdır. Ali – Şir Nevai tarafından yazılmıştır. Bu eserde Türkçe ile Farsça dilleri karşılaştırılmıştır. Türkçe’ nin Farsça ile başa baş bir dil olduğu kanısına varılır.

6- Kitab-ı Dede Korkut : 12 hikayeden oluşur. Destandan halk hikayesine geçiş dönemi eseridir. Eserde bir yandan Türklerin İslamiyet öncesi hayatları anlatılırken öte yandan İslamiyet’ e ait özellikler yer almaktadır. Eser bu yönüyle de bir geçiş dönemi ürünüdür.
Dede Korkut, hikayelerin içinde adı geçen yaşlı, bilge meçhul bir halk ozanıdır. Eser XV. Yüzyılda yazıya geçirilmiştir.
Eserde nazım ve nesir iç içedir. Kahramanlık, yiğitlik, boylar arasındaki savaşlar, aşk… eserde işlenilen başlıca konular arasındadır.
Not : Yukarıda sıraladığımız 5 eser İslamiyet Dönemi Türk Edebiyatı’ nın ilk yazılı eserleridir. Bu eserlerin ortak özelliği HAKANİYE TÜRKÇESİ ile yazılmalarıdır.

a. Divan Edebiyatı

1- Kaynağını Arap ve İran kültürlerinden alır. Yazılı geleneğe dayanır.
2- Sanatçı yazdıklarını ve söylediklerini değiştirebilir. Bunun için işlenmiş ve incelenmiş ürünler verir. Ürünlerin hepsi DİVAN denilen defterde toplanır.
3- Şiir ağırlıklıdır ve zamanla asla değişikliğe uğramaz.
4- Şiirlerin adları yoktur. Şiirler nazım biçimleri ile adlandırılır.
5- Gazel – Kaside – Rubai – Mesnevi – Murabbaa – Terci-i Bent – Terkib-i Bent
6- Aruz ölçüsü ile yazılır. Nazım birim beyittir. Tam ve Zengin uyak kullanılır. Redif ve Cinas vardır.
7- Konu olarak sevgi, aşk, özlem, şarap, içki meclisi, tarihten şikayet… işlenir. Gerçek doğa yoktur.
8- Divan Edebiyatı’ nda katı kurallar vardır ve bunlar uygulanmıştır.

Divan Sanatçıları

XIII. yüzyıl
Hoca Dehhani : Din dışı konularda şiirler yazdı. İlk divan şairidir. Aşk şiirlerinin en önemli temasıdır. Lirik şiirleriyle tanınır. Ayrıca Sultan Veled – Seyyad Hamza da lirikte ünlüdür.

XIV. yüzyıl
Ahmedi : Din dışı şiirleri ile tanınır. Divan’ ı ve İSKENDERNAME isimli mesnevisi vardır.
Nesimi : Tasavvuf şiirleri ile tanınır. Şiirleri liriktir. Azer Türkçe’sidir. Tuyuğ’ ları ile ünlüdür. Divan’ ı var.

XV. yüzyıl
Şeyhi : Harname ve Hüsrev – ü Şirin hicivleri vardır. Asıl mesleği hekimliktir.
Sül Çelebi : Mevlüt’ ü ile ünlüdür.
Ahmet Paşa :
Necati Bey :
Ali Şir Nevai : Lirik şiirleri ile tanınır. Muhakemet – ül Lügateyn. Mecalisün Nefais Teşkire.

XVI. yüzyıl
Baki ( 1526 – 1600 ) : Medresede yetişmiş, müderrislik ve kadılık yapmış, Şeyhülislam olmak istemiş fakat olamamıştır. Konuları aşk, tabiat ve devrinin zenginliğidir. Divanın en ünlü gazekilerindendir. Divan’ı ve divanında yer alan KANUNİ MERSİYESİ en önemli eseridir.
Fuzuli ( 1495 – 1556 ) : Yalnız 16. yüzyılın değil bütün divan edebiyatının En Büyük şairidir. Tasavvuf ve aşk Fuzuli’ nin başlıca konularıdır. Aşk ilahi aşktır. Aşk acısından şikayetçi değil bilakis mutludur. Leyla ile Mecnun – Mesnevi, Şikayetname – Hiciv, Beng – ü Bade. Fuzuli ilimsiz şiiri boş duvara benzetir. Kendisi iyi bir tahsil görmüştür. Saraydan uzaktır. Çok acı ve ızdırap çekmiştir.

XVII. yüzyıl
Nef – i ( 1575 – 1633 ) : Erzurum’ da doğmuş iyi bir tahsil görmüştür. Şiirlerinde ses unsuru çok önemlidir. Şiirde sözün güçlü olmasına önem vermiştir. Dili ağır ama akıcıdır. Divan Dönemi nin en önemli KASİDE şairidir. Kasidelerinde tabiat tasvirleri önemli yer tutar. Şiirlerinde kılıç sıkıntıları ve bahar kokusunu duymak mümkündür. Ölçü tanımayan bir şairdir. Överken göklere çıkarır, yererken de yerin dibine sokar. Herkesi hicivlemiştir. Babasını da. En önemli eseri Divan’ ı dır. Hicivlerini Siham – ı Kaza adlı eserinde toplamıştır.
Nabi : Divan Edebiyatı nın didaktik şairidir. Osmanlı Duraklama Döneminde toplumda aksayan yönleri görerek bunlardan ilham almıştır. Öğüt verici tarzda şiir yazmış, ata sözlerine yer vermiştir. Hayrabad – Hayriye = Mesnevi. Divan’ı vardır.

XVIII. yüzyıl
Nedim ( 1680 – 1730 ) : Lale Devrinin zevkini eğlencesini yaşamış bir şairdir. Yaşadığı eğlence dönemini şiirlerine yansıtmıştır. Divan’ ın katı kurallarının dışına çıkmıştır. Şiirde ilk kez halk ruhunu, halk deyimlerini Nedim yansıtmıştır. İstanbul ve İstanbul Türkçesi’ ni şiire Nedim sokmuştur. Nedim’ in en önemli eseri Divan’ ı dır. Edebiyatımızda şarkıları bile ünlüdür.
Şeyh Galip (1757 – 1799) : Mevlevi tarikatının şeyhidir. Divan Edebiyatı nın son büyük şairidir. Süslü, çeşitli sanatlarla dolu ağır bir dili vardır. Şiirde kendine özgü özellikleri vardır ve Divan Edebiyatı’ na yeni bir hava kazandırmıştır. Şiirinde musiki çok önemlidir. Sebk – i Hindi tarzı temsilcisidir.
En önemli eserleri Divan – ı ve Hüsnü Aşk adlı mesnevisidir.

b. Halk Edebiyatı

1- Kaynağını halkta alır. Başlangıcını bilmediğimiz dönemlere kadar uzanır. Sözlü geleneğe dayanır.
2- Sanatçıları genellikle okuma – yazma bilmez. Okuma – yazma bilenler şiirlerini Cönk’ lere yazarlar.
3- Şiir ağırlıklıdır ve zamanla değişikliğe uğrar.
4- Şiirlerin adları yoktur. Nazım biçimleri ile anılırlar.
5- KOŞMA, GÜZELLEME, TAŞLAMA, AĞIT, DESTAN, VARSAĞI, SEMAİ, MANİ …
6- Türkçe’ nin doğal ölçüsü ve hece ölçüsü ile söylenir. Nazım birimi dörtlüktür. Yarım ve Tam Uyak. Cinas – Radif.
7- Konu : Sevgi, aşk, özlem, gerçek doğa ve toplumsal konular… işlenir.
8- Halk Edebiyatında katı kullar vardır ve bunlar uygulanmıştır.

a. Anonim Halk Edebiyatı
Sahibi olmayan ürünlerdir. MASAL, NİNNİ, ATASÖZÜ, BULMACA, TÜRKÜ …

b. Aşık Edebiyatı
Söyleyeni belli ürünlerdir. KOŞMA, TAŞLAMA, AĞIT, SEMAİ, VARSAĞI …

c.Tekke Edebiyatı
İLAHİ, NEFES, DEME, DEVRİYE, NUTUK, ŞATHİYE …

HALK OZANLARI
Kaygusuz Abdal : 15. yy. Tekke Edebiyatı
Pirsultan Abdal : 16. yy. Tekke Edebiyatı
Köroğlu : 16. yy. Koçaklama ve Güzelleme
Karacaoğlan : Halk Edebiyatı’ nın en Lirik ozanıdır. 17. yy. Güzelleme ve Semaileri ile ünlüdür.
Gevheri : 18.yy. divan şiirine yaklaşmıştır.
Dertli : 18.yy. Güzelleme, Taşlama
Dadaloğlu : 19. yy. Koçaklama
Aşık Veysel : 20. yy. Türkü ve Lirik Şiirleri ile ünlüdür.

NESİR TÜRLERİ
Hikaye : Hayatın dar bir bölümünde oluşmuş ya da oluşması mümkün olayları anlatan yazılardır.
Roman : Belirli sebeplerle bir arada bulunan insanların başından geçmiş ve geçmesi olayları anlatan yazılardır.
Masal : Kahramanları olağan üstü varlıklar olan tamamen hayal ürünü olayların anlatıldığı yazı türüdür.
Tiyatro : Dram – Trajedi – Komedi gibi türlere ayrılır.
Fıkra : Bir yazarın günlük olaylarla ilgili görüşlerini kanıtlama yoluna gitmeden anlattığı kısa yazılardır.
Makale : Herhangi bir konuda bir fikri, bir görüşü savunan ve örnek ile kanıtlayan yazılardır.
Söyleşi : Yazarın günlük bir olayı okuyucu ile karşı karşıya imiş gibi anlatmasıdır.
Eleştiri : Bir eser veya düşünce ile ilgili duygu ve düşünce tenkiti yazılarıdır.
Deneme : Herhangi bir konu üzerinde kesin sonuca gitmeden yazarın kendi ile konuşuyorcasına yazdığı tür.
Nurullah Ataç, Ahmet Hamdi Tanpınar, Ahmet Haşim.
Anı : Bir yazarın kendine ya da yakın bir tanıdığına ait geçmiş olayları anlattığı yazı türüdür.
Ziya Paşa, Halit Ziya Uşaklıgil, Falih Rıfkı Atay, Yakup Kadri, Ahmet Rasim.
Gezi : Gezip görülen yerlerin ve aralarla ilgili izlenimlerin anlatıldığı yazı türüdür.
Evliya Çelebi ( SEYAHATNAME ), Cenap Şabettin ( HAC YOLUNDA, AVRUPA MEKTUPLARI ), R. Nuri ( ANADOLU NOTLARI )
Günlük :
Biyografi :
Mektup :

TANZİMAT EDEBİYATI

I. Dönem

1- Toplumcu bir yaklaşımı vardır. Halk şiirini örnek almayı, dili arılaştırmayı düşünmüş fakat başaramamıştır.
2- Divan Edebiyatı nazım biçimleri sürdürülür. ( Kaside, Gazel, Murabbaa, Şarkı…)
3- İçerik Divan’ a göre değildir. ( Eşitlik, Özg. , Adalet, İns. Hakları ) dış aynı iç farklı hale geldi.
4- Dil Divan edebiyatına göre sadeleşti. Şiirde konu bütünlüğü sağlandı.
5- Düz yazı önem kazandı. Batı edebiyatından alınan türlerde örnek verildi.
6- Romanda Romantizmin etkisinde kalındı. İyiler hep iyi, kötüler hep kötü.
7- Esirlik, Görücü Usulü evlilik, Yanlış batılılaşma, Züppelik gibi konular işlendi.
8- Yazar romanın akışını keserek bilgiler veriyor. Ahmet Mithat Efendi – Namık Kemal.
9- Tanzimat ikiliklerle doludur. Yeninin yanında eski sürer. Piyano – Ud Kadı – Yargıç Medrese – Okul vb.

Sanatçıları

a. Şinasi : İlklerin sanatçısıdır. ( Gazete, Makale, Tiyatro, Atasözü, İmla…) Şinasi şiire düşünce cümlesini getirmiştir. ( Reşit Paşa Kasidesi )
Eser è Şair Evlenmesi, Durub – u Emsal – i Osmaniye, Tercüme – i Manzume…

b. Namık Kemal : Tanzimat edebiyatının en coşkun, taşkın, heyecanlı bir başka değişle Lirik şairidir. Birçok alanda eser vermiştir.
Roman è İntibah, Cezmi
Tiyatro è Vatan, Celalettin Harzemşah, Gülnihal, Akif Bey, Karabela, Zavallı Çocuk.
Eleştiri è Tahrib – i Harabat, Takip ( Bunları Ziya Paşaya karşı yazmıştır ).
Tarih è Kanüe, Silistre, B. İslam Tarihi, Osmanlı Tarihi, Hürriyet Kasidesi.

c. Ziya Paşa : Terk – Bent’ leri ile ünlüdür. Hayatı ikilikleri ile doludur. Şiirlerini tamamen Divan şiiri üslubu ile yazmıştır.
Divan şiiri Antolojisi è Harabat J.J. Ruso
Terk-i Bent è Bağdatlı Ruhiye, Nazire çevirileri de
Tarih è Engizisyon Tarihi, Endülüs Tarihi vardır.
Diğer Eserleri è Rüya, Zafername, Eşar-ı Ziya, Veraset Mektupları

d. Ahmet Mithat Efendi : Düz yazı ustasıdır. Yazı makinesi gibidir. Her yazısında insanı bilgilendirir.
Öykü è Letaif – i Rivayet, Kıssdan Hisse
Roman è Dürdane Hanım, Yeniçeriler, Hasan Mellah, Hüseyin Fellah, Dünyaya İkinci Geliş, Felatun Beyle Rakım Efendi, Henüz On Yedi Yaşında
Gezi è Avrupa’ da Bir Ceylan
Not : İnsanımıza okumayı sevdirmiştir.

e. Ahmet Vefik Paşa : Moliler çevirileri ile ünlüdür.
Uygulamaları è Zor Nikah, Zoraki Tabip, Kadınlar Okulu, Tartüf
Dil Çalışmaları è Lehçe – i Osmani, Secere – i Türki

f. Şemsettin Sami :
Roman è Taaşuk – u Talat ve Fitnat.
Dil Çalışmaları è Kamus – u Türki, Fransevi Kamüs – ül Alam.

II. Dönem

1- II. Dönem toplumsaldan bireysele geçiş dönemidir.
2- Romantizm den Realizm’ e geçiş dönemidir.
3- Dil ağırlaşıyor.
4- Yani nazım biçimleri denenir.
5- Aruz ölçüsü sür-ction_end -->

SANATÇILARI

a. Recaizade Mahmut Ekrem : Şiirlerinde çok romantik, romanlarında realist öz taşır.
Roman è Araba Sevdası
Tiyatro è Afife Anjelik, Vuslat, Atala, Çok Bilen Çok Yanılır.
Şiir è Nüat Ekrem, Nağme – i Seher, Yadigar – ı Şebap
Eleştiri è Zemzeme
Ders Kitabı è Talim – i Edebiyat

b. Abdülhak Hamit : Şiire biçimsel yenilikler getirmiştir. Okumak için tiyatro yazıyor. İşlediği konular Doğa, ölüm, ölüm karşısında insanın çaresizliği, Tanrıya sığınmadır.
Tiyatro è Fenten, Eşyer, İbni Musa, Tarık, Tezer, İlhan, Liberte
Düzyazı è Macera – ı Aşk, Sabr – ü Sebat, İçli Kız, Duhter – u Hindu
Şiir è Sahra, Belde, Hacle, Ölü, Bunlar Odur

c. Sami Paşazade Sezai :
Roman è Sergüzeşt = Esirlik kurumu eleştiriliyor.
Öykü è Küçük Şeyler = İlk Realist öykülerimizdendir.

d. Nabizade Nazım :
Roman è Zehra = Edebiyatımızın ilk Psikolojik romanıdır.
Öykü è Karabibik = İstanbul dışına çıkıp köyü anlatan ilk natüralist öykü.

e. Muallim Naci :
Roman è Ömer’ in Çocukluğu = Otobiyografik
Tiyatro è Heder
Eleştiri è Demdeme
Sözlük è Lugat – ı Naci

TANZİMAT DÖNEMİNDE İLKLER

İlk Çeviri : Yusuf Kamil Paşa = Fenelon dan Telemak
İlk Tiyatro : Şinasi = Şair Evlenmesi. Batılı anlamda ilk Namık Kemal = Vatan Piyesi
İlk Roman : Şemsettin Sami = Taaşuk – ı Talat ve Fitnat
İlk Öykü : Ahmet Mithat Efendi = Kıssadan Hisse, Letaf – i Rivayet< BR>İlk Köy Romanı : Nabizade Nazım = Karabibik, Mahmet Rauf = Peyani Safa
İlk Psikolojik Rom. : Nabizade Nazım = Zehra ( Eylül – Dokuzuncu Hariciye Koğuşu )
İlk Folklor Den. : Şinasi = Durub – u Emsal – i Osmaniye
İlk Realist Öykü : Şami Paşazade Sezai = Küçük Şeyler
İlk Şiir Çevirisi : Şinasi = Tercüme – i Manzume
İlk Realist Roman : Recaizade Mahmut Ekrem = Araba Sevdası.

SERVET – İ FÜNUN EDEBİYATI

1- Baskıların yoğun olduğu bu dönemde bireysel sanat yapılmıştır. Toplumsallık yoktur.
2- Fransızca dan tamlama kalıpları alındı. Dil ağırlaştı.
3- Dünya da Romantizm den Realizm’ e geçildi. Şiirde Parnasizm ve Sembolizm den etkilenildi.
4- Gazetesiz ve tiyatrosuz bir dönemdir.
5- Sane – Tanzerima bu dönemde kullanılmıştır.

SANATÇILARI

a. Tevfik Fikret : Divan Tarzında yazmıştır. 1901 den itibaren Toplumsal konularda yazmaya başlamıştır. Şiiri düz yazıya yaklaştırmıştır. Türkçe’ yi aruza başarıyla uygulamıştır.
Şiir : Tarih – i Kadim, Han – ı Yağma, 95 e Doğru, Şermin = çocuklara yönelik ilk eseridir. Rugab – ı Şikeste, Sis = İstanbul’ a söver. Rücu = Sözlerini geri alır. Parnasçıdır.
Düzyazı : Haluk’ un Defteri

b. Cenap Şahabettin : Şiirlerinde Sembolizm ve Parnasizm etkileri görülür. Dili ağırdır.
Gezi : Hac Yolunda, Avrupa Mektupları
Düzyazı : Nesr – i Harb, Nesr – i Sulh
Özdeyiş : Tiryaki Sözleri

c. Halit Ziya Uşaklıgil : Çağdaş roman Halit Ziya ile başlar. Romanlarında İstanbul daki büyük evler ( köşk ) ve bu evlerde yaşayan, çalışan insanların iç dünyalarını anlatır.
Öykü : Aşka Dair, Solgunu Demet, Bir Yazın Tarihi, Bir Acı Hikaye Oğlunun Ölümünden Sonra