EĞİTİCİ BİLGİ

İçinde yaşadiğimiz mavi gezegenin her alaninda büyük bir canlilik, çeşitlilik ve ihtişamla karşilaşiriz. Kitalarin her birinde birbirinden farkli bitkiler, hayvanlar hatta insan irklari dikkati çeker. şüphesiz bu durum, Yüce Allah'in yaratmasindaki çeşitliliktir ve Rabbimiz'in Sani (Sanatçi, nihayetsiz güzellikleri sanatinin içinde yaratan) sifatinin tecellilerindendir. Fakat Yüce Allah dünya bir imtihan ortami olduğu için herşeyi sebepler dahilinde yaratmiştir. Dünya'daki zengin tür çeşitliliğinin sebepler dahilindeki karşiliği da iklimdir.

İklim bilimsel olarak, bir mekan ünitesi üzerinde yer alan atmosfer faktörlerinin karşilikli etkileşimi olarak tanimlanir. Her olayi birbirine bağli sebep-sonuç ilişkileri halinde yaratan Yüce Allah, iklimin oluşmasinin ana nedenini de atmosfere bağlamiştir.

Dünya'nin uydusu Ay'a ayak basilmasinin ardindan yapilan bilimsel deneyler atmosferin olmadiği bir yerde canliliktan söz edilemeyeceğini kanitlamiştir. Atmosferin yapisinda %79 azot, %21 oksijen, %0.03 karbondioksit ve eser miktarda olmak üzere helyum, neon, kripton ve argon gibi gazlar bulunur. Ayrica yapisinda kimyasal bir bileşik olmamakla birlikte su buhari ve çeşitli organik ve inorganik maddeler de yer alir. Yüce Allah, atmosferin bu özellikleri ile dünyanin yaşanabilir bir mekan olmasini sağlamiştir.

Atmosferin İklimin Üzerindeki Etkileri


Yerçekimi nedeniyle yerküreye bağli olan atmosferin bu hali, onu hiçbir zaman statik (durağan) bir duruma getirmemiştir. Aksine atmosfer ilk oluştuğu günden beri dinamik bir özellik göstermiştir. Günümüzde yerküre soğumuş olmasina rağmen, Güneş'in etkisi devam etmektedir. Bu nedenle atmosferde Güneş'in etkisine bağli olarak meydana gelen hareketlilik, isi, yağiş ve rüzgarlar gibi çeşitli iklim olaylarini ortaya çikarir.


Dikkat çekici olan diğer bir nokta da atmosferin oldukça hareketli bir yapisi olmasina karşin her yerdeki kalinliğinin ve yüzey üzerindeki ağirliğinin eşit olmasidir. Böyle bir durumun oluşmasi tesadüflerle açiklanamaz. Hiçbir karişiklik olmadan herşeyin düzenli bir biçimde varliğini sürdürmesi, ancak onu denetleyen bir yöneticinin olmasi ile mümkündür. Herşeyin Yaraticisi olan Yüce Allah bir ayetinde gökleri ve yeri Kendi kudreti altinda tuttuğunu şöyle bildirmiştir:

"Şüphesiz Allah, gökleri ve yeri zeval bulurlar diye (her an kudreti altinda) tutuyor. Andolsun, eğer zeval bulacak olurlarsa, Kendisi'nden sonra artik kimse onlari tutamaz. Doğrusu O, Halim'dir, bağişlayandir." (Fatir Suresi, 41)


Bilindiği gibi güneş işinlari Dünya'ya gelirken işinlarin oluşturduğu isinin bir bölümü atmosfer tarafindan tutulur. Bu olay atmosferin isinmasina neden olur. Gece olduğunda tutulmuş olan isinin bir kismi kaybolur. Burada dikkat çekici olan nokta atmosferin tutmuş olduğu isiyi tamamen kaybetmemesidir. Atmosfer bir süzgeç görevi görerek fazla isinmaz ve soğumaz. Eğer gündüz çok isinip, gece şiddetle soğusaydi, yaşam çöllerdekinden çok daha zor olurdu.


Allah Dünya Üzerinde Deniz ve Karalari Belli Bir Oranda Yaratmiştir

Denizler ve karalar arasindaki yapisal farkliliklar, deniz ve karalarin farkli isinip soğumalarina neden olur. Denizlerin karalara oranla daha geç isinip soğumasi, denizleri isi tutucu özelliği daha fazla olan alanlar haline getirir. Bu durum karalarin daha sert olan iklim özelliklerini yumuşatir. Ayrica denizlerin nem taşima özellikleri nedeniyle yağmurlarin yağmasina vesile olma gibi özellikleri vardir. Yüce Allah bir ayetinde rüzgarlarla ilgili olarak şöyle bildirmektedir:

"Ya da karanin ve denizin karanliklari içinde size yol gösteren ve rahmetinin önünde rüzgarlari müjde vericiler olarak gönderen mi? Allah ile beraber başka bir İlah mi? Allah, onlarin şirk koştuklarindan yücedir." (Neml Suresi, 63)

Denizlerin iklim üzerindeki bir diğer etkisi, sicak ve soğuk okyanus akintilari ile olur. Teorik olarak okyanus sulari yüksek enlemlerde soğuk, alçak enlemlerde sicak olmalidir. Fakat ayni enlem üzerinde bulunduğu halde iki kiyi bölgesi arasinda farkli okyanus akintilari nedeniyle birbirine benzemeyen iklim tipleri oluşur.

Allah Yüzey şekillerini Hava Kütlelerini Etkileyecek Biçimde Yaratmiştir


Karalar üzerinde birbirinden oldukça farkli yüzey şekilleri ve yükseltiler vardir. Bu yüzey şekillerinde yukari doğru çiktikça hava soğur. Her 250 metrede isi 10 Co düşer. Bu nedenle deniz seviyesi ile dağlar ve platolar arasinda bütün koşullar ayni kalsa bile, sicaklik önemli ölçüde farkli olur. Yükseldikçe isinin düşmesi sayesinde sicak enlemlerde yerleşim alanlari yükseklere kurulmuştur. Nitekim Güney Amerika'daki yerleşim bölgeleri And dağlari üzerinde 1.000 m.’nin üzerindedir. Yüce Allah bir Kuran ayetinde insanlar için dağlari barinaklar ve siperler kildiğini şu şekilde bildirmektedir:

"... Dağlarda da sizin için barinaklar-siperler kildi, sizi sicaktan koruyacak elbiseler, sizi savaşinizda (zorluklara karşi) koruyacak giyimlikler de var etti. İşte O, üzerinizdeki nimetini böyle tamamlamaktadir, umulur ki teslim olursunuz." (Nahl Suresi, 81)


Dağlarin denize bakan yamaçlari, iç kesimlere bakan yamaçlarina göre daha fazla yağiş alir. Çünkü deniz üzerinden gelen nemli hava kütleleri yamaçlar boyunca yükselir ve soğur, soğuma dolayisi ile taşimakta olduklari su buhari yoğuşarak, yağiş halinde düşer. Bu şekilde dağlarin denize bakan yamaçlari ilik ve çok nemli bir iklime, dağlarin karalarin içine bakan kisimlari ise nemini kaybetmiş olduğundan kuru bir iklime sahip olurlar.


İklimler Rabbimiz’in Rahman ve Rahim Sifatlarinin Tecellileridir

Yazi boyunca aktarilan bilgiler de göstermektedir ki; Dünya üzerinde iklimin meydana gelebilmesi için güneş enerjisine ve coğrafi faktörlere gereksinim vardir. Güneş enerjisi rüzgarlari, sicakliği, yağişlari ve hava kütlelerinin akimlarini kontrol ederken, coğrafi faktörler de kara ve denizler ile yüzey şekilleri araciliği ile iklim üzerine etki eder. Bu faktörlerin tümünün atmosfer üzerinde oldukça kompleks bir biçimde çalişmasi söz konusudur. Ancak bu kompleks çalişma, hiçbir zaman bir kargaşa oluşturmaz. Aksine birbiri içine geçmiş olan kompleks olaylar zinciri sonucunda her bölge hatta yörede belli kurallara göre işleyen bir düzen söz konusudur. Çünkü Rahman ve Rahim olan (Ezelde bütün yaratilmişlar hakkinda hayir, rahmet ve irade buyuran, sevdiğini sevmediğini ayirt etmeyerek sayisiz nimetlere kavuşturan) Allah, sonsuz merhametini ve lütfunu görünen ve görünmeyen herşeyde tecelli ettirir. İnsan bu görünen ve görünmeyen nimetlerin Allah'in emrine boyun eğmiş birlikteliği ile hayatini devam ettirir. Kuşkusuz iklimin belli bir düzen içinde işlemesi ile oluşan çeşitlilik de, Yüce Allah'in dilemesi ve her olayi ve canliyi denetimi altinda tutmasinin bir sonucudur. Bir ayette Rabbimiz’in tüm Kainattaki mutlak hakimiyeti şöyle haber verilmiştir:


"Gökten yere her işi O evirip düzene koyar. Sonra (işler,) sizin saymakta olduğunuz bin yil süreli bir günde yine O'na yükselir." (Secde Suresi, 5)

İklimin Belirlenmesi İçin Yaratilmiş Coğrafi Faktörler

Dünya'nin şekli İklimlere Nasil Etki Eder?

Dünya'nin küre şeklinde olmasi nedeniyle ekvator ile kutuplar arasinda kalan alanlar, yil içinde güneş enerjisinden farkli oranlarda yararlanirlar. Bilindiği gibi ekvator hatti üzerindeki alanlar enerji alma açisindan en üst boyuta ulaşirken, kutuplara doğru gidildikçe enerji miktarinda bir azalma meydana gelir. Bu şekilde ekvatordan kutuplara doğru atmosfer kütlelerinin isinma değerleri farkli olur.

Nitekim ekvator ve dönenceler arasinda kalan bölgeler, yil boyunca daha fazla enerji alarak daha fazla isinir, dolayisiyla "Sicak Tropikal Kuşak" meydana gelir. Oğlak ve Yengeç dönencesi ile Kutup dairesi arasinda kalan sahalar ise daha az enerji topladiklarindan daha az isinirlar ve "Iliman Kuşak" adini alirlar. Kutup dairesinin içinde kalan kesimlere ise güneş işinlari diğer kuşaklara oranla daha eğik geldiğinden daha geniş bir sahayi isitmak zorunda kalir, enerji azliği nedeniyle kutupsal koşullar oluşur.

Eğer Dünya'nin bu şekli olmasaydi, Dünya'da bu kadar çeşitli iklim bölgeleri ve her iklim bölgesine özgü canlilar ile insanlarin yaşam tarzlari olmazdi. Nitekim insanlarin yiyeceklerinden, barindiklari konutlara kadar herşeyde iklimin etkisini görmek mümkündür. Eskimolarin yaşadiklari kutuplarda, buzullardan yapilmiş iglu adi verilen konutlar, kalin kürklerden oluşan giysiler, Afrika kitasinda yerini ağaç dallari ve yapraklardan yapilmiş konutlara ve oldukça ince giysilere birakmiştir.

Dünya'nin Güneş Etrafindaki Dönüşü ve Eğimi Neden Önemlidir?

Dünya’nin Güneş etrafindaki dönüşü ve 23.5 derecelik eğikliği de şekli kadar iklimler üzerinde etkilidir.

- Eğer Dünya'nin Güneş etrafindaki bu dönüşü olmasaydi; mevsimlerin oluşmasi mümkün olmazdi. Dünya'nin bir tarafi her zaman yaz, bir tarafi her zaman kiş mevsimini yaşardi.


- Eğer 23.5 derecelik bu hassas açi olmasaydi; güneş işinlari hep ayni açidan geleceğinden ekvator çok isinacak, kutup bölgesi hep karanlikta kalacakti. Bu durumda ekvator hep çok sicak ve çok aydinlik, kutuplar ise hep çok soğuk ve karanlik olacakti. Her iki durumda da tür çeşitliliği olmayacak, kutuplarda yaşayan hayvan ve bitkiler soğuk nedeniyle çoğalamayacakti. Çünkü oldukça çetin geçen ve sürekli karanlik olan kiş soğuklarina hiçbir yavru hayvan dayanamayacakti. Kisacasi Dünya bugünkü görünümünden çok farkli olacaği için, belki de canlilik hiç olmayacakti.

Dünya'nin atmosferinde isiyi sürekli dengeleyen birtakim otomatik sistemler de vardir. Örneğin bir bölge çok fazla isindiğinda su buharlaşmasi artar ve bulutlar çoğalir. Bu bulutlar ise Güneş'ten gelen işinlarin bir kismini geri yansitarak aşağidaki havanin ve yüzeyin daha fazla isinmasini engeller.

Yeryüzündeki zengin iklim özellikleri; Antarktika kitasinin buzullarla kapli alanlarindaki kutup ayilari ve penguenler gibi canlilarin yerini, Afrika kitasinda aslanlar ve dev filler, Avustralya'da kangurular ve koalalar, Güney Amerika kitasinda jaguar ve lama gibi canlilar almiştir. Ayni çeşitlilik, bitki türleri için de söz konusudur. Kutup kuşağinda yosun ve likenlerden oluşan tundralar, ekvatoral kuşakta binlerce tür çeşitliliği ile temsil edilen tropikal yağmur ormanlarina dönüşür.

Farkli Basinç Kuşaklari İklim Tiplerini Zenginleştirir

Kuzey ve güney yarimkürede iki alçak, iki yüksek basinç merkezi bulunur. Bu basinç kuşaklari, bulunduklari yerin iklimine oldukça önemli ölçüde etki eder. Basinçlarin en büyük etkisi rüzgarlardir. Nitekim denizler üzerinde oluşan nemli hava kütleleri alçak basinç sahalarina doğru kolay hareket edebildikleri için bol yağiş meydana getirirler. Buna karşilik karalarin iç kesimlerinde oluşan yüksek basinç merkezlerine denizlerden (alçak basinç merkezi) hava akimi olamayacaği için bu bölgeler yağiştan yoksun kalirlar. Bu özellik, bölgelerin yağiş ve bağil nem faktörlerini kontrol eder.

Eğer basinç sistemleri farkli olmasaydi; rüzgarlarin oluşmasi, nemli ve kuru hava kütlelerinin hareket etmesi mümkün olmazdi. Bu durumda hava ufacik bir esintiden bile yoksun kaldiği için her zaman durgun, son derece kurak veya çok yağişli olurdu.

Eğer Dünya'daki, deniz ve karalarin tamami alçak basinç merkezi olsaydi; bu durumda nemli hava kütlelerinin kara içlerine girmesi ile sürekli yağmur yağar, seller ve heyelanlar kaçinilmaz olurdu.

Eğer kara yüzeyi üzerinde her yer yüksek basinç merkezi olsaydi; bu durumda da karalar hiç yağiş alamaz, tüm kara yüzeyi çöllerle kapli olurdu. Her iki durumda da canlilik oluşamazdi. Ancak Yüce Allah'in dilemesi ile kara ve denizler üzerindeki basinç merkezleri, yağişlar, rüzgarlar bir denge içerisindedir ve tam canlilara fayda verecek özelliklerdedir.