EĞİTİCİ BİLGİ

A. İlk Türk Devletlerinde Hukuk

1. Hukuk Anlayışı

Yazılı hukuk kurallarının bulunmadığı İslamiyet öncesi Türk toplumlarında hukuki, siyasi ve soysal düzen Töre hükümlerine göre düzenlenmekteydi. Hükümdarda dâhil olmak üzere tüm devlet yöneticiler töre’nin sınırlarını aşamazlardı.

• Törelerin özellikleri:
Adalet, iyilik ve eşitlik değiştirilemeyen unsurlarıdır.
Hükümdar, kurultay ve boy beylerinin ortaklaşa alacakları kararla günün koşullarına göre düzenlenmiş ve yenilenmiştir.
Yeniliklere açıktır.
Hükümdarda dâhil ülkede yaşaya bütün halk uymak zorundadır. Bu durum kanun üstünlüğü ilkesinin uygulandığını göstermektedir.

2. İlk Türk Devletlerinde Hukuki Yapı

Ülke genelinde bütün hukuksal işlerden sorumlu kişiye Yargucı adı verilmekteydi.

İlk yazılı hukuksal belgeler Uygurlar döneminde hazırlanmıştır. Uygurlara ait, kira, borç, alım-satım ve vasiyet gibi belgelere Orta Asya da yapılan arkeolojik kazılarda rastlanmıştır. Ayrıca Uygurlarla birlikte hukuk daha sağlam ve kanıtlanabilir bir nitelik kazanmıştır. Bu nedenle ticaretinde gelişmesinin etkisiyle yazılı hukuk kuralları ortaya çıkmıştır.

Not: Atlı-göçebe kültürün yaşanması nedeniyle hukuk daha pratik hale getirilmiştir. Bu nedenle idam ve hapis cezaları oldukça azdır.

İLK TÜRK DEVLETLERİNDE UYGULANAN CEZALAR

• Dövme ve yaralama suçlarının cezası hayvanla ödenen tazminattan ibaretti.
• At veya madenden yapılmış şeylerin çalınması karşılığında suçlu, çaldığı eşyanın
sayı ve değerinin on mislini öderdi.
• Ordudan kaçma, vatana ihanet, adam öldürme ve barış zamanında başkasına
kılıç çekmenin cezası idamdı.
• Hayvan kaçıran hırsızın mallarına el konulur, aile fertlerinin hürriyetleri kısıtlanırdı.
• Ciddi bir tehlike olmadan ok ve yay kullanmak yasaktı.
• Hafif suçların işlenmesi karşılığında hapis cezası on günü aşmazdı.
• Bir kişi karşısındakinin bir yerini kırarsa ceza olarak atını verirdi.