İllerimizin İsimlerinin Kaynakları
İLLERİMİZİN İSİMLERİNİN
KAYNAKLARI
ADAPAZARI
Bu ilimize Adapazarlılar kasaca Ada der. Çünkü Sakarya ve Çark suyu arasında yer
alan şehir, tıpkı bir adayı andırır. "Pazar sözüne gelince: Burası on yedinci
yüzyılda yörenin Pazar yeriydi. İşte, Adapazarı bu iki sözcüğün "Ada" ve "Pazar"
sözcüklerinin birleşmesinden oluştu. Adapazarı, Sakarya ilimizin merkezidir.
AFYONKARAHİSAR
Afyon türkülerinde sık sık "Hisar" sözcüğü geçer. "Hisarın bedenleri çevirin
gidenleri" Bu hisar sözcüğünün Afyon türkülerinde sık sık yinelenmesi nedensiz
değildir. Eski adı Akroenos olan şehri Selçuklular uzun süren bir kuşatmadan
sonra ele geçirdiler. "Hisar" kuşatma anlamına gelir. Acılarla elde edilen yere
"Karahisar" dediler ve orada, kara taşlardan bir kale kurdular. On altıncı
yüzyılda bölgede afyon yetiştirilmeye başlayınca, Karahisar"ın başına bir de
Afyon eklendi ve şehir "Afyonkarahisar" adını aldı.
ANTAKYA
MÖ 300 yıllarında Makedonya Kralı Seleukoz bu yörede Antakya"yı kurdu ve şehre
babasının ismi olan Antiokhia adını verdi. Zamanla büyüyen kent, başkent halini
aldı.
ANKARA
İslam kaynaklarında Ankara"nın adı Enguru olarak geçer. Kimilerine göre Ankara
sözü Farsça "Üzüm" anlamına gelen Engür'den, ya da Yunanca'da Koruk anlamına
gelen "Aguirada"dan türemiştir. Bazılarına Hint-Avrupa dillerindeki "Eğmek"
anlamına gelen Ank ya da Sankskritçe de; "Kıvrıntı",, anlamına gelen Ankaba'dan
veya Latince'den çengel anlamına gelen uncus"dan türediği ileri sürülmektedir.
Frig dilinde Ank "engebeli, karışık arazi anlamına gelir." Şehrin diğer
isimleri; Ankyra, Ankura, Ankuria, Angur, Engürlü, Engürüye, Angare, Angera,
Ancora, Ancora ve son olarak Ankara şeklini almıştır.
ANTALYA
MÖ ll.ci yüzyılda Bergama karalı Attalos ll tarafından kuruldu. Şehir önceleri
ismini kurucusundan aldı ve Attaleia adıyla anıldı. Daha sonra bu isim Adalia,
Antalia ve en son Antalya şekline dönüştü.
ARTVİN
İskitler tarafından kuruldu. Artvin sözü İskitçe'dir.
AYDIN
İlk olarak Argoslar tarafından kuruldu. Anadolu beylerinden Aydınoğlu Mehmet
bey"den aldı. Aydın, Mehmet beyin babasının ismidir.
AMASYA
Amasya şehrini tarihçi Strabon"a göre Amazon karalı Amasis kurdu ve ona Amasis
kenti anlamına gelen "Amasesia" ismini verdi.
AKSARAY
Selçuklu Sultanı İzzettin Kılıçarslan, şehirde cami, medrese, kümbetler ve büyük
ve beyaz bir saray yaptırdı. Şelir "Aksaray" adını işte bu beyaz saraydan aldı.
AĞRI
İsmi sınırları içindeki "Ararat" dağından alır. Çok eski çağlarda yeryüzü
korkunç bir su baskınına uğradı. (Nuh Tufanı) Nuh peygamber bütün canlılardan
bir çifti alarak bir gemiye bindirdi. Gemi Cudi (İslam kaynaklarına göre)
(Hıristiyan kaynaklarına göre de Ararat – Ağrı) dağına kondu. Ararat, önce aran
sonra da Ağrı adını aldı.
BALIKESİR
Şehrin adının eski hisar anlamına gelen Paleokastio"dan türediği sanılmaktadır.
Halk arasında dolaşan bir söylentiye göre de balı çok anlamına gelir. Çünkü
Kesir Arapça’da çok anlamına gelmektedir.
BAYBURT
Eldeki kaynaklara göre kasabanın ortaçağdaki adı "Paypert" ya da "Pepert" idi.
Bayburt adı buradan gelmektedir.
BİLECİK
Bizanslılar döneminde burada Bilekoma adlı bir kale vardı. Osman Bey burayı
alınca bu adı Bilecik olarak adını verdi.
BİNGÖL
Buradaki birçok göllerden dolayı bu isim kendisine verildi.
BİTLİS
Kimi tarihçilere göre, "Bageş" ya da "Pagiş" sözcüklerinden türemiştir.
Kimilerine göre de Büyük İskender"in komutanı "Lis" ya da "Badlis" burada bir
kale kurmuş. Bitlis sözcüğü bu komutanın isminden kaynaklanıyormuş.
BOLU
Önceleri Bithynion Romalılar döneminde ise Claudiopolis adı verildi. Türkler
burayı alınca Claudiopolis sözcüğünü kısaltıp sadece polis dediler. Daha sonra
bu da halk dilinde değişerek Bolu oldu.
BURDUR
Eski adı Askaniya"dır. İsmini yanında kurulmuş olduğu Burdur gölünden alır.
BURSA
Eski çağlardaki Bitinya bölgesinin başkentidir. Buraya kurucusu Bitinya kralı
Prusias"ın adı verildi. (MÖ:ll.yüzyıl)
ÇORUM
Rivayete göre Çoğurum kelimesinden türetilmiştir. Bu da bölgede zamanında
Rumların çoğunluğu oluşturmasından kaynaklanmaktadır.
ÇANKIRI
İlkçağda "Gangra" kalesinin eteğinde kuruldu. İsmini Gangra kalesinden alan
Çankırı"ya yakın zamana kadar Çangırı ve Çenğiri deniliyordu.
ÇANAKKALE
Marmara ve Ege denizlerini birleştiren Boğaz"daki şehir ve kasabaların en büyüğü
ve il merkezidir. Boğazın doğu kıyısında ve en dar yerinde kurulmuştur. Burada
denizini şekli tıpkı bir çanağı andırır. Bugünkü ismini buradan alır.
DENİZLİ
Deniz-ili kelimelerinin birleşmesinden oluşmuştur. İl eski Türkçe'de ülke,
memleket anlamına gelir. Yani deniz memleketi denilir.Bir diğer rivayete göre de
kelimenin aslı domuz-ili"dir. Bu da bölgede domuz çokluğundan kaynaklanmaktadır.
DİYARBAKIR
Bakır ülkesi anlamına gelmektedir. Bu ismin kaynağı Diyar-ı Bekir"dir. Bekir"in
memleketi anlamına gelir. Bunun nedeni de Bekir b. Va"il adlı Arap göçebe
boyunun buraya yerleşmiş olmasından kaynaklanır. Diyarbakır'ın eski adı Amid
veya Amed"dir. Gelen veya bizim anlamına gelir. Dede Korkut kitabında Amid'e
Hamid'de denilmiştir.
ESKİŞEHİR
Eski adı (dorlion) Doylaion"dur. 1080 yılında Türkler burayı ele geçirdi. 1175
yılında burasını Bizans geri aldı. Kılıçarslan bu şehri daha sonra geri alınca,
ona "Bizim eski Şehrimiz" anlamına gelen Eski Şehir adını verdi.
ERZURUM
Ardı Rum kelimesinden gelir. Yani Rum toprağı demektir. Diğer bir rivayete göre
de Selçuklular buraya Erzen-Rum demişlerdir. Erzen darı demektir. Şehir o
zamanlar bir tahıl ambarı olarak kullanılmıştır.
ERZİNCAN
Erzincan ovasından adını alır. Ezirgan diye halk tarafından söylenir. Buranın
eski adı Eriza'dır.
ELAZIĞ
1834 yılında Mezra denilen yerde kuruldu.1862 yılında buraya o sıradaki padişah
Abdülaziz"in onuruna "Mamuretülaziz" adı verildi. Bu ismi uzun bulan halk onu
Elaziz olarak kısalttı. 1937 yılında Elazığ"a çevrildi.
EDİRNE
Romalılar döneminde imparator Hadrianus tarafından kurulduğu için şehir "Hadrianopolis"
adını alır. Hadrianus'un şehri anlamına gelen bu sözcük, sonradan değişimlere
uğrayarak Edirne halini aldı.
GÜMÜŞHANE
Burada daha önceleri gümüş madenleri olduğundan, bu şehre Gümüşhane denilmiştir.
GAZİANTEP
Şehrin eski adı Ayıntab'dır. Kelime anlamı, pınarın gözü demektir. Halk bunu
Antep olarak değiştirmiştir. Halk Kurtuluş savaşında Fransızlara karşı başarılı
bir savaş verince 6 Şubat 1921"de çıkartılan bir yasayla Gazi unvanı verildi.
İZMİR
Şehrin asıl adı "Smyrna"dır. İzmir kelimesi Smyrna'nın halk arasındaki kullanış
şeklidir. Homeros destanlarında bu kent ismini Kıbrıs Kralı Kinyras"ın kızı
Smyra'dan alır ve tanrıça Artemis İzmirlidir. Kimi kaynaklara göre de, İzmir
şehrini ilk kuran Hititler değil, Amazonlar'dır. (Hititler de buraya Navlühun
adını vermişlerdir. )
İSTANBUL
MÖ. 658 yılında Megara kralı Byzas tarafından kurulduğundan bu şehre
kurucusundan dolayı Bizantion adı verilmiştir. Roma imparatoru Marcus Avrelius
döneminde imparatorun manevi babasının adıyla "Antion" olarak anıldı. Bizans
İmparatoru Konstantin bu şehri yeniden kurunca buraya kendi adını verdi. Şehre "Konstantin
veya Konstanpolis" adı verildi. Araplar "Kostantiniye, Romalılar
Konstantinopolis" demişlerdir. Daha sonra bu ismin kısaltılmış şekli olan "Stin-polis"
deyimi kullanıldı. İşte İstanbul bu "Stin-Polis" şehrinden türetildi. Türkler
burayı alınca Müslüman şehir anlamında "İslambol" adını verdiler. Fakat daha
sonra İstanbul olarak değiştirildi.
KÜTAHYA
Frigler buraya "Katyasiyum veya Katiation" adını vermişlerdir. Daha sonra yöre
halkı buraya Kütahya demiştir.
KONYA
İsa'dan önce 47-50 ve 53 yıllarında Hıristiyan azizlerinden St. Paul burayı
ziyaret etti ve şehir önemli bir dinsel merkez olarak gelişti. Bu nedenle
Hıristiyanlar ona, "İsa"nın tasviri" anlamına gelen "ikonyum" adını verdiler.
Abbasiler burayı alınca "Kuniye"ye" çevirdiler. Türkler bu ismi Konya olarak
değiştirdi.
KOCAELİ
Orhan gazi döneminde bu bölgeyi feth eden Akçakoca isimli komutandan dolayı
buraya Kocaeli denilmiştir.
KIRŞEHİR
Kır ve Şehir kelimesinin birleşmesinden oluşmuştur.
KAYSERİ
Romalılar Mazaka adlı şehri alınca buraya Kaysarea adını verdiler. Yani
İmparator şehri anlamına gelir. Daha sonra Kayseri olarak halk arasında yayıldı.
KASTAMONU
Şehrin eski adı "Tumana"dır. Buraya daha sonra Gas-Gas isimli bir kavim
yerleşti. İşte Kastamonu Gas ve Tuman"ın birleşmesinden meydana gelmiştir.
KARS
MÖ 130 - 127 yılında buraya yerleşen Karsak oymağından dolayı şehre Kars adı
verilmiştir. Kars kelimesinin anlamı ise deve ya da koyun yününden yapılan
elbise veya şal kuşağı anlamına gelir.
KAHRAMANMARAŞ
Asıl adı Markasi'dir. Halk dilinde Maraş olarak değişmiştir. Kurtuluş savaşında
Fransızlara karşı şehirlerini kahramanca savunduklarından meclis tarafından 11
Şubat 1922"de kahraman unvanı verildi.
KARAMAN
İlk ismi Laranda'dır. Selçuklu ve Osmanlılarda ki ismi Larende idi.
Karamanoğullarının başkenti olduğundan buraya daha sonra Karaman adı verildi.
MUŞ
Bir rivayete göre Süryanice'deki suyu bol anlamına Glene Muşa'dan diğer bir
rivayete göre ise Şehrin kurucusu "Muşet"den gelmiştir
MUĞLA
Eski adı "Mobolla"dır. Türkler buraya daha sonra Muğla demişlerdir.
MARDİN
Mardin adı Süryanice'de Marde'den geldiği rivayet edilir. Romalılar "Maride"
Araplar ise "Mardin" adını vermişlerdir. Diğer bir rivayet göre ise Kürtçedeki
Mer-din yani erkek, yiğit –görmek kelimesinden geldiği söylenmiştir.
MANİSA
Yunanca Magnesya'dan gelmiştir. Türkler burayı alınca Manisa olarak şehrin
ismini değiştirdiler.
MALATYA
Hititler döneminde buranın adı "Meliddu"dur. Halk tarafından Malatya olarak
değişmiştir.
NEVŞEHİR
On sekizinci yüzyıla kadar şehir bir köydü ve adı "Muşkara" idi. Daha sonra
Nevşehirli Damat İbrahim Paşa köyünü geliştirdi ve yeni şehir anlamında Nevşehir
adını verdi.
NİĞDE
İlkçağda bölgede Nagdoslular adlı bir kavim yaşadığından bu şehre isimlerini
vermişler. Arap kaynakları şehre "Nekide veya Nikde" demişlerdir. Halk ise şehre
Niğde adını vermiştir.
ORDU
Eski adı "Kotyora"dır. Halk tarafından bu isim değişikliğe uğramıştır.
RİZE
Kafkas kökenli bir kelime olduğu sanılmaktadır.
SİİRT
Siirt adının Keldani aslından geldiği ve şehir anlamına geldiği söylenir. Diğer
bir rivayete göre ise Sert kelimesinin bozulmuş şeklidir.
SİVAS
Adının nereden geldiği konusunda her hangi bir kayda rastlanmamıştır.
SAMSUN
Eski adı "Amisos"dur. Samsun ismi bu kelimenin halk arasından değiştirilmesidir.
SAKARYA
Adını sınırları içinden geçen Sakarya nehrinden alır.
TUNCELİ
Burada bazı maden yataklarının bulunmasından dolayı şehre Tunceli adı
verilmiştir. Yani tunç ülkesi demektir.
TRABZON
"Trapezus" sözcüğünden gelir. Anlamı dörtköşe"dir.
TOKAT
Eski adı "Komana Pontika"idi. Tokat adının Pontika adının halk arasından
değişmiş şeklidir.
TEKİRDAĞ
Adını, kıyı boyunca uzanan Tekirdağlarından almıştır.
URFA
Eski adı "Orhoe veya Orhai"dir. Daha sonra Araplar tarafından "R"ya
çevrilmiştir. Bir diğer rivayete göre ise Kürtçeden gelmekte olup R yani güneş
demektir. Şehir Babil hükümdarı Ramis-Nemrut tarafından kuruldu.
UŞAK
Çocuk veya genç adının halk dilinden söylenişidir. Bazı rivayetlere göre ise
uşak (ayınla söylenişi) kelimesinin aşık kelimesinden geldiği söylenmiştir.
VAN
Van"ı Asur kraliçesi Semiramis kurdu. Bundan dolayı şehre "Şahmirankent" adı
verildi. Daha sonra Persler döneminde buraya Van adında bir vali geldi ve şehri
bayındır hale getirdiğinden şehre onun adı verildi.
YOZGAT
Yozgat isminin kaynağına ilişkin değişik söylentiler vardır. Yozgat sürü veya
otlak kent anlamına gelir. Bozok yaylası eskiden beri hayvancılığın gelişmesinde
önemli yer tutmuştur. Yozkent, sürüleri bol olan şehir anlamına gelmektedir.
Daha sonra bu ismin Yozgat olarak değişikliğe uğradığı ileri sürülmektedir.
Yozgat adı yabancı tarih kitaplarında “uskat, juskat, yougat, yüz-kat, yozhourt”
şeklinde geçer. Bir söylentiye göre; Yozgat sözcüğünün aslı “yüzü yoz” (koyun
sürüsü memleketi) olduğundan “yozkent” veya rakımın yüksek oluşundan dolayı da
“yüz-kat”tır. Cumhuriyet döneminde TBMM birinci dönem milletvekillerinden
Süleyman Sırrı İçöz’ün 4 Kasım 1922 tarihli teklifi üzerine Bozok ismi
kaldırılarak 1923 senesinde itibaren ilin adı Yozgat olmuştur.
